حجت الاسلام و المسلمین ملکی عضو شورای سیاست‌گذاری و عضو شورای راهبردی کنگرۀ بین‌المللی «نقش شیعه در پیدایش و گسترش علوم اسلامی» می باشد که در ذیل بخش هایی از گفتگوی ایشان را می خوانید:
نظر خود را در مورد اهمیت کنگره بین المللی نقش شیعه در پیدایش و گسترش علوم اسلامی بفرمایید.
در مورد اهمیت کنگره، همانطور که حضرت آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی«مدظله‌العالی» فرمودند «شیعه باید در جهان اسلام بیش از آنچه که معرفی شده است، معرفی شود».
شهید مطهری در مقدمۀ کتاب امام و رهبری، قصه‌ای را از نمایندۀ آیت‌الله‌العظمی بروجردی در مصر تعریف می‌کند که در اصل، نمونۀ یک داستانِ راستان است؛ داستان به این شکل است که روزی حضرت آیت‌الله‌العظمی بروجردی به نماینده خود می‌فرماید «نزد شیخ الازهر برو و سوال کن که “چرا آنها شیعه را به‌عنوان یک مذهب از مذاهب اسلامی به‌رسمیت نمی‌شناسند؟”». نماینده ایشان نزد شیخ شلتوت رفته، این پرسش را مطرح می‌کند و در جواب از شیخ شلتوت می‌شنود که: «به این دلیل که شیعه ریشه و اساس ندارد و ساختگی است». نماینده آیت‌الله‌العظمی بروجردی جواب شیخ الازهر را خدمت ایشان عرض می‌کند.
آیت‌الله‌العظمی بروجردی شاگردی داشتند که مورخ بود و بنده ایشان را دیده بودم، به نام حاج‌شیخ‌قوام؛ آیت‌الله‌العظمی بروجردی به ایشان فرموده بود که ریشۀ شیعه را از منابع اصلی اهل سنت بنویس و برای شیخ الازهر بفرست. حاج‌شیخ‌قوام ۱۲۰ سند معتبر از روایات عامه و اهل سنت را می‌نویسد و نمایندۀ آیت‌الله‌العظمی بروجردی این مجموعه روایات را نزد شیخ الازهر می‌برد. شیخ شلتوت تا این روایات را می‌بیند بلافاصله اعلام می‌کند که شیعه یک مذهب رسمی است و عمل کردن بر طبق آن جایز است.
با این داستان معلوم می‌شود که دنیای اسلام نسبت به مذهب شیعه آگاهی کامل ندارند و زمان خوبی است تا علما، دانشمندان و بزرگان حوزه از این فرصت استفاده کنند؛ چراکه امکانات کنونی بسیار وسیع است و ارتباطات با دنیا بسیار تنگاتنگ است؛ این دو امکان می‌توانند حقیقت و اساس شیعه را برای دانشمندان و جهان اسلامی معرفی کنند.
سوالی که درحال‌حاضر برای مسلمانان و غیرمسلمانان ایجاد شده، این است که «داعشی‌ها و تکفیری‌ها چه گروهی هستند؟» اکنون که بی‌ارتباط‌بودن گروههای تکفیری با اسلام معلوم شده، بهترین فرصت برای معرفی اسلام ناب به جهان اسلام و بشر است؛ این مسئله، یکی از اهمیت‌های کنگرۀ فعلی است و بحمدالله در راس این کار، یک مرجع آگاه به زمان قرار گرفته است و بیش از صد نفر از دانشمندان حوزه نیز در این کنگره تحت اشراف مرجعیت معظم مشغول به فعالیت هستند؛ این امر قطعا در معرفی جامع و کامل شیعه به دنیا نقش بسیار تاثیرگذاری خواهد داشت؛ چرا که از سویی، شهید صدر در تاسیس‌الشیعه و آقابزرگ تهرانی در نگارش الذریعه، در زمان خود، این امکانات و اطلاعات را نداشتند و به صورت فردی کار کردند؛ و از سوی دیگر، شاگردانِ مبرز و اطلاعاتی که مرجعیت معظم نسبت به جهان اسلام دارد، بهترین فرصت است برای معرفی دقیق، عمیق و جامع و شامل شیعه و عالمان شیعه که به نظرم تحول عظیمی را در جهان اسلام به وجود خواهد آورد ان‌شاءالله.
نکته دیگر در باب اهمیت کنگره این است که تا اسم شیعه گفته می‌شود دو مطلب به ذهن متواتر می‌شود؛ اول: راه‌رونده و پیرو؛ دوم: راهبر. الان باید برای جهان اسلام مشخص بشود که «پیروان، چه افرادی هستند و راهبران کیستند؟». در این کنگره مسائلی همچون «نقش رهبران شیعه (ائمۀ اطهار علیهم‌السلام) و اینکه علمشان از جنس علم بشری نبوده، و مانندِ دیگر دانشمندان نبودند که از طریق مدرسه و استاد کسب علم نمایند، بلکه علم لدنی داشتند و صاحب وحی تبیینی هستند»، تشریح می‌گردد؛ همچنان که پیامبر(ص) صاحب «وحی تنزیلی» و نیز صاحب «وحی تبیینی» بود؛ چنانکه آیۀ مبارکۀ قرآن می‌فرماید «وَ أَنْزَلْنا إِلَيْکَ الذِّکْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِمْ[۱]» ما قرآن را بر تو نازل کردیم که قرآن را بیان کنی؛ آنچه ما به‌عنوان وحی تبیینی به تو الهام می‌کنیم را برای مردم بیان کن؛ بر این اساس، وقتی آیۀ «اقم الصلاه» نازل می‌شود، حضرت، کیفیت آن را بر اساس وحی تبیینی برای مردم بیان می‌کند که نماز صبح دو رکعت است و… این مطالب در مباحث وحی تبیینی گفته می‌شود.
بشر و به‌ویژه جهان اسلام نیازمند وحی تبیینی است؛ این مطلب که امام رضا (ع) می‌فرماید «لو علم الناس محاسن كلامنا لاتّبعونا؛ اگر مردم زیبایی کلام مارا می دانستند از ما پیروی می کردند»، از اهداف کنگرۀ کنونی است؛ این کنگره یکی از وظایفش شناساندن رهروان، دانشمندان شیعه و رهبران، یعنی اهل بیت عصمت طهارت(ع)، در گستره‌ای بسیار وسیع است.
اطلاعات خود را در مورد سابقه کنگره بفرمایید.(که در تاریخ کنگره ثبت و ضبط شود)
در اینکه شبیه این کنگره، کنگره دیگری برگزار شده باشد، اطلاعی ندارم؛ اما در عنوان شیعه و پیدایش و گسترش علوم تقریبا بی‌نظیر است؛ البته گفتنی‌است که حدود سی پیش‌نشست در داخل و خارج از کشور برای این کنگره برگزار شده است؛ اما در مورد خود این کنگره، حدود اواخر مهرماه سال ۱۳۹۵ بود که حضرت آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی مدیر مرکز تخصصی تفسیر، مدیر موسسه شیعه‌شناسی و مدیر موسسه دارالاعلام را به عنوان اعضای رسمی این کنگره منصوب کردند و جناب حجت‌الاسلام موسوی‌نسب را به عنوان دبیر تعیین فرمودند.
جالب اینجاست که ما سوال کردیم «دلیل برگزاری این کنگره چیست؟»، آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی فرمودند که کنگرۀ تکفیری‌ها کار خودش را انجام داد و اثر بسیار موثر خودش را در جهان اسلام گذاشت و بسیاری از دانشمندان اسلامی دست به قلم شدند و علیه تکفیری‌ها گفتند و نوشتند و برای جهان اسلام روشنگری کردند و آشکار شد که تکفیری‌ها پیروان اسلام و محمد‌بن‌عبدالله(ص) نبوده، بلکه پیروان محمد‌بن‌عبدالوهاب هستند. ایشان فرمودند حال که تکفیری‌ها به محاق رانده شدند و هرچه زودتر به زباله‌دان تاریخ ان‌شاءالله می‌پیوندند، این سوال مطرح است که «بین مذاهب اسلامی، شیعه چه نقشی در پیدایش و گسترش علوم در جهان اسلام داشته است؟» و به عبارتی دیگر، شبهه‌ای در جهان اسلام به وجود آمد و آن شبهه این بود که: «گروه تکفیر که شکل گرفت وابسته به اجانب بود و ارتباطی به اسلام نداشت و اکنون مکتب اسلام به معنای عام خود، و نیز شیعه خیلی بروز و ظهور پیدا کرده است و دنیا دوست دارد شیعه و دانشمندان شیعه و آثار دانشمندان شیعه را بشناسد. این مطلب یکی از آن پیش‌بینی‌ها و دوراندیشی‌های مرجعیت معظم است؛ ایشان از ابتدای جوانی خود اهل خلاقیت و ابتکار و دوراندیشی بوده است و با این دوراندیشی خود، ما واقعا شگفت‌زده شدیم که ایشان چه نگاه وسیعی دارند.
آن زمان، این مطلب به ذهنمان رسید که با توجه به این که چنین کاری را آقابزرگ تهرانی در الذریعه، سیدمحسن امین در اعیان الشیعه و مرحوم صدر در تاسیس الشیعه انجام داده است، این کنگره دیگر چه ضرورتی دارد؟ و توضیح داده شد که آنها به اندازه توانشان اطلاعات خوبی را ارائه کردند و نقش علمای شیعه را در تمدن اسلامی، پیدایش بعضی از علوم و گسترش علوم اسلامی نشان دادند؛ منتها کافی نیست و باید یک بحث بین‌المللی عالمانه، عمیق و دقیق، آن هم با گسترۀ وسیع‌تر صورت بگیرد؛ اینجا همه متقاعد شدند که این کار باید انجام پذیرد. لذا اولین جلسات تاسیس این کنگره با این چهار نفرِ یادشده شکل گرفت و در آنجا بنا شد افرادی را به‌عنوان شورای سیاست‌گذاری معرفی کنند و معرفی شدند؛ اسامی تصویب شد و بنا شد که این افراد از طریق دفتر مرجعیت برای اولین نشست شورای سیاست‌گذاری دعوت بشوند و این کار نیز صورت گرفت؛ غالب آقایان تشریف آوردند و یک جلسۀ معظم و آبرومندانه‌ای تشکیل شد.
پس از آن بحث کمیته‌ها به میان آمد و بحث کمیته راهبردی مطرح شد که آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی دستور فرمودند افرادی، از جمله بنده، عضو شورای راهبردی قرار بگیرند. نکته مهم دیگری که در آن جلسه مطرح شد بحث انتخاب دبیر کنگره بود که در ابتدا، حضرت آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی نظرشان این بود که حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر زمانی دبیر این کنگره شوند؛ ایشان در جلسه ظاهرا پذیرفت ولی بعد از آن دکتر زمانی فرمودند به این دلیل که من دبیر کنگره مقابله با جریان‌های تکفیری هستم، فرصت این کار را ندارم؛ و آنجا با همفکری‌ای که صورت گرفت حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر رضایی اصفهانی به ذهنمان رسید. با مقام مرجعیت مشورت کردیم و چون ایشان آقای دکتر رضایی را می‌شناختند تصمیم گرفته شد که با آقای دکتر رضایی صحبت کنیم؛ این کار انجام شد؛ سپس ارتباط ایشان را با مرجعیت برقرار کردیم و ایشان دبیری کنگره را پذیرفتند که به نظر من جناب دکتر رضایی خیلی عالمانه، با دقت و سرعت کار را پیش می‌برند.
روند کنگره را تا کنون چگونه می بینید و نقاط قوت و ضعف آن را بفرمایید.
هیچ کار بشری خالی از ضعف نیست اما در مقام مقایسه، این کنگره نقاط قوت زیادی دارد. جلسه شورای راهبردی هر ماه حدود دو الی سه جلسه برگزار می‌شود که در آن، آقای دکتر رضایی تمام فرآیند علمی را که صورت گرفته است، گزارش می دهند؛ این گزارش‌ها به‌صورت مفصّل خدمت مرجعیت معظم داده می‌شود؛ به‌نظر حقیر، این کنگره قطعا با توجه به نظارت‌ها و رصد‌ها، نقاط ضعف آن بسیار پایین است و مملو از نقاط قوت است. از دیگر نقاط قوت می‌توان به مشرف بودن یک مرجع جامع و جهانی بر این امر نام برد؛ نکته دیگر این است که تقریبا تمامی صاحب‌نظران رشته‌های گوناگون، ذیل کنگره جمع شده‌اند و دبیر کنگره نیز سابقه اجرای کنگره‌های مشابه را داشته است؛ از نظر حمایت مالی و معنوی هم تاکنون مشکلی نبوده است.
البته نقاط قوت دیگری هم هست که آنها جزء الطاف الهیه و امور غیبیه است که از آغاز این حرکت همۀ افراد احساس می‌کنند توفیق و تاییدی خاص در ورای این قصه وجود دارد و به صورت من حیث لایحتسب روزی و برکات بر این کنگره و اعضای آن نازل می‌شود.
توصیه های خود را در مورد ادامه کار کنگره بفرمایید.
توصیه اول من این است که با همین شدت، حدت و دقتی که کار آغاز شده است، ادامه پیدا کند، سستی و کم‌کاری در بین اعضای کنگره به وجود نیاید و همچنان بر دقت و نظارت علمی افزوده بشود؛ همچنین بیشتر به کیفیت کنگره توجه شود تا کمیت؛ اگرچه کمیت هم اهمیت خاص خود را دارد.
نکته دوم این است که اگر ارادۀ استواری پشت این قضیه وجود داشته باشد می‌توان همچنان از میوه‌های تازه و گوارای این درخت تنومند استفاده کرد، بی‌آنکه تعطیل شود. بایستی پیوسته از طریق رسانه به جهان بشریت و جهان اسلام القا بشود خبرهای نو بیافریند و تشنگان معرفت را سیراب نماید؛ و نسبت به آیه «الیوم اکملت لکم دینکم»، دین کامل و تمام را به جهان اسلام معرفی کنیم و به عنوان هدیه در اختیار آنها قرار دهیم تا آنها هم از این منبع پر برکت استفاده کنند.
باید بدانیم که این تازه اول راه است برای معرفی شیعه و عالمان شیعه تا شخصیت‌های دیگری غیر از امثال “عبده و ابن‌ابی‌الحدید و…” شیفته مکتب اهل بیت(ع) شوند؛ علمای غیرشیعی اگر نگوییم بیشتر از دانشمندان شیعه به نهج‌البلاغه توجه کرده‌اند، توجهشان کمتر هم نبوده است؛ علت آن این است که این کتاب، سرشار از زلال ناب «وحی تبیینی» است. به این صورت که وقتی فرد حق‌جویی با آن آشنا می‌شود، بی‌شک از آن منتفع می‌گردد؛ در همین راستا، ابن‌ابی‌الحدید ذیل آیه «أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ» قسم می‌خورد و می‌گوید والله بیش از هزار بار این خطبه را خوانده‌ام؛ جدا از اینکه او بیش از بیست سال از عمرش را صرف شرح این خطبه کرد، گفته است که هربار خواندم نکته جدیدی به‌دست آوردم.
خب امثال ابن‌ابی‌الحدید فراوانند که به دنبال حق و حقیقت هستند؛ این حقایق باید در خدمت جهان اسلام قرار بگیرد و آنها باید از علم ناب اهل بیت علیهم السلام منتفع بشوند؛ این کنگره در این راستا تحول بزرگی ایجاد خواهد کرد ان‌شاءالله.
اگر نکته خاصی در مورد کنگره لازم می دانید بفرمایید.
به نظر من ظرفیت تشکیل کمیته‌ای وجود دارد که هر سال از این کنگره میوه‌ای بچیند و هر سال حرفی نو و کتابی نو تولید کرده، به جهان اسلام معرفی نماید؛ امیداوریم که این کنگره یک کنگره نشود و در سال های آتی این کنگره مجددا برگزار شود و ان‌شاءالله مصداق آن آیۀ کریمه و چونان درخت مبارکی که اصلش ثابت است و فرعش در آسمان و هر لحظه میوه‌های گوارایی به بشر می دهد، باشد.
من مجدد از شما و عوامل کنگره تشکر می‌کنم و امیدوارم که ان‌شاءالله این کار ذخیره قبر و قیامت همه قرار گیرد.